Ảnh hưởng của ô nhiễm không khí gia đình tới sức khỏe

Số liệu của WHO

Ô nhiễm không khí gia đình là nguyên nhân gây ra ước tính khoảng 3,2 triệu ca tử vong trong năm 2020, bao gồm hơn 237 000 ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi.

Tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong gia đình dẫn đến các bệnh không lây nhiễm bao gồm đột quỵ, thiếu máu cơ tim, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) và ung thư phổi.

Phụ nữ hoặc trẻ em trong gia đình nếu thường xuyên phải nấu ăn, làm việc cạnh nguồn nhiệt hở sẽ phải chịu ảnh hưởng tới sức khỏe nặng nề nhất.

Việc mở rộng sử dụng nhiên liệu sạch và công nghệ để giảm ô nhiễm không khí gia đình và bảo vệ sức khỏe là điều cần thiết. Chúng bao gồm năng lượng mặt trời, điện, khí sinh học, khí hóa lỏng (LPG), khí đốt tự nhiên, nhiên liệu cồn, cũng như bếp sinh khối đáp ứng các mục tiêu phát thải trong Hướng dẫn của WHO.

Tổng quan

Trên toàn thế giới hiện nay, có khoảng 2,4 tỷ người vẫn nấu ăn bằng nhiên liệu rắn như gỗ, chất thải cây trồng, than củi, than đá và và dầu hỏa trong các nguồn nhiệt lộ thiên hoặc bếp nấu thô sơ. Hầu hết họ đều là hộ nghèo và đang sống ở các nước có thu nhập trung bình thấp. Điều này cho thấy có sự khác biệt không hề nhỏ về khả năng tiếp cận các phương pháp nấu ăn sạch giữa khu vực thành thị và nông thôn. Cụ thể là vào năm 2020, chỉ có 14% số dân ở khu vực thành thị đang sử dụng các loại nhiên liệu và phương thức sinh hoạt gây ô nhiễm, thấp hơn nhiều so với con số 52% tại nông thôn.

Ô nhiễm không khí gia đình được tạo ra do việc sử dụng nhiên liệu và phương thức nấu ăn không hiệu quả, dẫn đến việc khu vực trong và xung quanh gia đình bị ô nhiễm khí thải, đặc biệt là các hạt nhỏ có thể xâm nhập sâu vào phổi và máu. Theo thống kê của WHO, trong các căn hộ/nhà ở có thông gió kém, mật độ bụi mịn xuất hiện trong khói bụi cao hơn tới 100 lần so với mức tiêu chuẩn. Nguy hiểm hơn là phụ nữ và trẻ em lại là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất khi dành quá nhiều thời gian nhất ở cạnh bếp/lò sưởi trong nhà. Mặt khác, việc nấu nướng bằng nhiên liệu và công nghệ thô sơ cũng tốn nhiều thời gian và công sức hơn.

Ảnh hưởng của ô nhiễm không khí gia đình đến sức khỏe

Mỗi năm, có khoảng 3,2 triệu người chết sớm vì các bệnh gây ra do ô nhiễm không khí gia đình, chủ yếu đến từ việc đốt cháy không hoàn toàn nhiên liệu rắn và dầu hỏa dùng trong nấu ăn. Các hạt siêu vi và các chất ô nhiễm khác trong ô nhiễm không khí gia đình cũng gây ra viêm đường hô hấp và phổi, làm suy giảm phản ứng miễn dịch và khả năng vận chuyển oxy của máu.

Trong số 3,2 triệu ca tử vong trên, có:

32% là do thiếu máu cơ tim : 12% tổng số ca tử vong do thiếu máu cơ tim, chiếm hơn một triệu ca tử vong sớm hàng năm, có thể do tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong gia đình;

23% là do đột quỵ : khoảng 12% tổng số ca tử vong do đột quỵ có thể là do tiếp xúc hàng ngày với ô nhiễm không khí gia đình do sử dụng nhiên liệu rắn và dầu hỏa tại nhà;

21% là do nhiễm trùng đường hô hấp dưới : tiếp xúc với ô nhiễm không khí gia đình làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc bệnh LRI ở trẻ em và là nguyên nhân gây ra 44% tổng số ca tử vong do viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi. Ô nhiễm không khí trong gia đình là nguy cơ gây nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính ở người lớn và góp phần vào 22% tổng số ca tử vong ở người trưởng thành do viêm phổi;

19% là do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD): 23% tổng số ca tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) ở người lớn ở các nước có thu nhập thấp và trung bình là do tiếp xúc với ô nhiễm không khí gia đình; và

6% là do ung thư phổi : khoảng 11% trường hợp tử vong do ung thư phổi ở người lớn là do tiếp xúc với chất gây ung thư từ ô nhiễm không khí gia đình do sử dụng dầu hỏa hoặc nhiên liệu rắn như gỗ, than củi hoặc than đá cho nhu cầu năng lượng của hộ gia đình.

Tóm lại, ô nhiễm không khí gia đình đã làm mất đi 86 triệu năm sống trong năm 2019 và phụ nữ tại các nước có thu nhập thấp và trung bình là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Bên cạnh đó, gần một nửa số ca tử vong do nhiễm trùng đường hô hấp dưới ở trẻ em dưới 5 tuổi là do hít phải các chất dạng hạt (muội than) từ ô nhiễm không khí gia đình. Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng ô nhiễm không khí hộ gia đình còn liên quan đến chứng nhẹ cân, bệnh lao, đục thủy tinh thể, ung thư vòm họng và thanh quản ở trẻ em.

Ảnh hưởng của ô nhiễm không khí gia đình tới y tế, phát triển và biến đổi khí hậu

Không chỉ ảnh hưởng tới sức khỏe con người, ô nhiễm không khí gia đình còn tác động tới thế giới ở phạm vi vĩ mô. Cụ thể:

Việc thu gom nguyên, nhiên liệu nấu ăn, sinh hoạt làm tăng nguy cơ chấn thương cơ xương và tiêu tốn thời gian đối với đối tượng phụ nữ và trẻ em, làm hạn chế việc học tập và các hoạt động khác. Trong nhiều môi trường sinh hoạt kém an toàn, phụ nữ và trẻ em có nguy cơ bị tổn thương khi thu thập nguyên, nhiên liệu nấu ăn và sinh hoạt.

Nhiều loại nhiên liệu và phương thức nấu nướng, sưởi ấm và thắp sáng trong hộ gia đình có nguy cơ mất an toàn cao. Việc vô tình uống phải dầu hỏa là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vụ ngộ độc ở trẻ em, và một phần lớn các ca bỏng và thương tích nặng xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình có liên quan đến việc sử dụng nấu nướng, sưởi ấm và thắp sáng.

Việc thiếu điện khiến hơn 750 triệu người phải phụ thuộc vào các thiết bị và nhiên liệu gây ô nhiễm, ví dụ như đèn dầu để thắp sáng, từ đó khiến họ tiếp xúc với hàm lượng hạt mịn bụi mịn rất cao.

Thời gian sử dụng và chuẩn bị nhiên liệu cho các thiết bị gây ô nhiễm, kém hiệu quả sẽ hạn chế việc kiểm tra, bảo vệ sức khỏe và các hoạt động phát triển khác như học tập, giải trí, sản xuất.

Các-bon đen (hạt muội) và khí mê-tan thải ra từ quá trình đốt bếp kém hiệu quả là những chất gây ô nhiễm khí hậu mạnh trong thời gian ngắn (SLCP).

Ô nhiễm không khí hộ gia đình cũng là một nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí ngoài trời.

*Nguồn bài viết: WHO